از راه اندازی بورس خودرو، ارز و مسکن تا تسویه در بانک های خارجی / حضور دلال در بورس کالا بهانه است

دو بانک تقاضای عرضه املاک خود را اعلام کرده اند، برای خود بانک ها نیز بهتر است که املاک خود را از این طریق عرضه کنند، چرا که مراحل پر هزینه و زمان بر تشریفات مزایده لازم نیست سپری شود. حال آنکه در فرآیند مزایده همواره بحث هایی مطرح می شود و تشکیک در آن وجود دارد.

انتصاب حامد سلطانی نژاد به عنوان سومین مدیر عامل بورس کالای ایران بهانه ای شد تا به گفتگو با وی بپردازیم و از برنامه های آتی این مجموعه جویا شویم که شرح آن در ادامه آمده است.

بورس نیوز؛ پلن و اهداف مورد نظر جنابعالی در خصوص پذیرش کالاها و پیشبرد فعالیت های بورس کالای ایران چیست؟

در دنیا نقش بورس های کالایی از بورس های اوراق بهادار پررنگ تر است؛ چراکه بورس کالا سریع تر نسبت به اتفاقاتی که در عرصه اقتصاد داخلی و بین المللی روی می دهد، عکس العمل نشان می دهد. یعنی هرچند فعالان در بورس اوراق بهادار تخمینی از اثرات متغیرها و تصمیمات اقتصادی جدید دارند، اما درستی این تخمین ها زمانی به حقیقت می رسد که صورت های مالی آنها منتشر شود. در عرصه بین المللی هم این اتفاق را شاهد هستیم. قیمت اکثر کالاهایی که در بازار داخلی و صادراتی فروش می روند، متأثر از قیمت های مرجعی است که از بورس های کالایی بین المللی به دست می آید. بطوریکه همه مترصد این هستند که قیمت نفت، طلا، فلزات در بورس های کالایی معتبر دنیا چگونه نوسان می کند. این از یک طرف نشان دهنده ظرفیت های بورس هایی کالایی است و از یک طرف نشان می دهد ما در مجموعه بورس کالای ایران چقدر بایستی تلاش کنیم که در عرصه کشف قیمت ها نقش داشته باشیم.

در این میان بایستی توجه داشت که حوزه پذیرش بورس های کالایی در دنیا بسیار متنوع است؛ اما معمولاً کالاهایی پذیرش می شود که یک کشور در خصوص محصول مورد نظر دارای مزیت نسبی بوده و یا بازیگران زیادی دارد. در ایران نیز در محصولات گروه فلزات، پتروشیمی، فرآورده های نفتی و کشاورزی هم دارای مزیت نسبی هستیم و هم در عرصه اقتصادی بازیگران زیادی برای آنها وجود دارد. اما تمرکز ما در دوره مدیریت جدید جدا از بحث پذیرش کالاها این است که برای کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا بازار مالی راه اندازی کنیم. چون آنچه تاکنون وجود داشته، بیشتر بازار معاملات فیزیکی کالاها بوده است. در دنیا هم اینطور نیست که برای خرید یک کالا صرف خرید آن کالا مورد نظر باشد، بلکه خدمات مالی همان کالا هم مدنظر خریدار است. بطوریکه خریداران عموماً افرادی از بازار مالی و یا یک صنعت هستند که تخصص دارند و خیلی از آنها به عنوان مصرف کننده واقعی کالا منابع مالی در اختیار ندارند، از این رو به دنبال این هستند که اگر کالایی را خریداری می کنند، امکان تأمین مالی لازم را نیز داشته باشند. به همین ترتیب بزرگترین شرکت های دنیا نیز محصولات خود را در پکیج کاملی متشکل از خود کالا و سایر خدمات مالی همراه آن به فروش می رسانند.

بورس نیوز؛ منظور از این خدمات مالی چیست؟

منظور این است که خریدار بتواند علاوه بر خرید کالا، تأمین مالی آن را نیز از یک بانک و یا مؤسسه معتبر مالی داشته باشد و یا خرید خود را با استفاده از یک اهرم مالی انجام دهد تا با سرمایه اندکی بتواند در بازارهای کالایی پوشش ریسک دهد. همانند آنچه در معاملات ابزارهای مشتقه وجود دارد که استفاده از این فرصت تنها در یک بازار مالی امکان پذیر است؛ چراکه در بازارهای مالی در کنار کالا، خدمات نیز ارایه می شود. از این رو به دنبال این هستیم که برای کالاهای پرطرفدار و پربازیگر عرصه اقتصاد داخلی و بین المللی بازار مالی ایجاد کنیم.

بورس نیوز؛ آیا این بازار نیاز به ساختار و ابزار خاصی دارد و یا با استفاده از ساختارهای فعلی راه اندازی آن امکان پذیر است؟

اگر صحبت از تأمین مالی برای خرید داشته باشیم، بایستی از مؤسسات فورفیتینگ و یا یک بانک برای تأمین مالی خرید استفاده شود که استانداردهای مشخصی دارد. اما زمانی در خصوص این صحبت می شود که مصرف کننده یا تولیدکننده با استفاده از یک کالای پایه می خواهد خود را در مقابل ریسک های موجود پوشش دهد. وقتی این مورد مدنظر باشد قاعدتاً بایستی از ابزارهای مالی استفاده کنیم که ما هم به دنبال ارایه آن هستیم. اما تعداد بازیگران کالاهای تولیدی در کشور خیلی کم است و سایر کشورها برای حل این مشکل از بازیگران بین المللی استفاده کرده اند. از این رو، ما هم در بازار مالی خود به بازیگران بین المللی نیاز داریم. چون با تعداد فعلی بازیگران نمی توانیم بازار مالی راه اندازی کنیم. اما به هر ترتیب، به نظر می رسد کالاهای پایه مثل شمش طلا و نقره و نیز ارز که پرطرفدار هستند و قیمت آنها به صورت روزانه توسط مردم رصد می شود، می توانند به یک بازار مالی تبدیل شوند.

بورس نیوز؛ آیا در شرایط فعلی کشور و تحریم های موجود ظرفیت حضور بازیگران بین المللی وجود دارد؟

در کشور ما اگر گشایش های بین المللی اتفاق بیفتد، این ظرفیت وجود دارد. چراکه ایران مثل چین نیست که هم تولیدکننده زیادی داشته باشد و هم مصرف کننده؛ اما این امکان برای ارز وجود دارد. ضمن اینکه برخی کالاهای ما ذاتاً بین المللی هستند؛ همانند قیر که صادرات این محصول رقم قابل توجهی را در دنیا به خود اختصاص می دهد و اگر بازار مالی را راه اندازی کردیم، به جای اینکه یک کشور با حجم تولید بسیار پایین تعیین کننده قیمت و به عبارتی price maker باشد، ایران می تواند قیمت ها را تعیین کند.

بورس نیوز؛ اما در حال حاضر قیمت ها در داخل متفاوت از بازارهای جهانی است، آیا با راه اندازی این بازار می توان این فاصله ها را از بین برد؟

بله، در نتیجه تحقق این هدف دیگر این مشکل که قیمت های داخلی متفاوت از بازارهای جهانی باشد، اتفاق نخواهد افتاد. نه تنها این فاصله برطرف می شود، بلکه اگر بخواهیم به صنعتی سوبسید دهیم، اثر آن می تواند مشخص و روشن باشد و این در حالی است که بسیاری فکر می کنند اگر به سمت اقتصاد باز حرکت کنید، دیگر نمی توانید به صنایع سوبسید دهید. حال آنکه واقعیت کاملاً عکس این مطلب است. چراکه می توان از یارانه ها به عنوان ابزاری استفاده کنیم که در بازارهای جهانی تعیین کننده باشیم. ضمن اینکه خیلی از اتفاقاتی که در کشور ما می افتد، ناشی از این است که ما درک صحیحی از نتیجه تصمیماتی که می گیریم، نداریم. در حالی که بورس ها کمک می کنند تا اثرات این تصمیمات به وضوح مشاهده شود. مشکلی که خیلی از صنایع دارند، همین است که اثرات تصمیمات اقتصادی در هیچ جایی منعکس نمی شود. حال آنکه به عنوان مثال در جریان افزایش نرخ خوراک پتروشیمی ها اولین جایی که به آن واکنش نشان داد، سهامداران شرکت های این گروه و نیز شاخص بورس بود. به عبارتی، یکی از کارکردهای بورس کالا ارایه سیستم های اطلاعاتی است، به نحوی که تمام داده ها و اطلاعات یک جا جمع آوری شده و برای تصمیم گیری در اختیار بازیگران آن گذاشته می شود. در نتیجه با راه اندازی بازار مالی شرکت ها هم تأمین مالی خواهند داشت و هم پوشش ریسک. اما از یک جهت وقتی شرکت ها می خواهند برای تولید خود برنامه ریزی کنند به اطلاعات نیاز دارند که این داده ها از طریق بورس ها تأمین می شود. برهمین اساس در نظر داریم از این طریق سیستم انتشار اطلاعاتی را برای فعالان رونق دهیم.

بورس نیوز؛ آیا برنامه دیگری نیز برای توسعه و ارتقای جایگاه بورس کالای ایران در نظر گرفته اید؟

یکی از برنامه ها این است که به ذینفعان خود خدمات متنوعی ارایه کنیم؛ فرض کنید شرکتی دارای موجودی انبار بوده و بخشی از دارایی های آن به این نحو در انبارهایش راکد مانده است، ما می توانیم به پشتوانه این موجودی انبار برای شرکت ها اوراق ETC منتشر کنیم که این ابزار به مفهوم راه اندازی صندوق های کالایی است و از این طریق موجودی کالای شرکت ها از حالت راکد به صورت شناور، قابل معامله و نقد شدن تبدیل می شود. بطوریکه وقتی موجودی کالا از انبارها خارج شد، می توان این اوراق را ابطال کرد. مکانیزم این ابزار همانند صندوق های سرمایه گذاری می باشد با این تفاوت که دارایی پایه آن به جای سهام، کالا است. از دیگر ابزارهای مالی که می توان به شرکت ها کمک کرد، می توان از اوراق مبتنی بر کالا یا سلف موازی مثل طلا استفاده کرد. اینکه از ارایه خدمات به شرکت ها و حفظ آنها در بورس کالا صحبت شد، عرضه همین ابزارها جهت تأمین مالی است که شرکت مطمئن باشد هم محصول خود را فروخته، هم تأمین مالی کرده و هم ریسک خود را پوشش داده است.

آن موقع قطعاً شرکت های بیشتری حضور پیدا می کنند. اما این امر همانند قضیه وجود مرغ و تخم مرغ است. بطوریکه برخی معتقدند اول بایستی بخش واقعی اقتصاد حضور پررنگ داشته باشد و بعد بخش تأمین مالی ایجاد گردد. اما برخی می گویند اول باید منابع مالی تأمین شود و بعد بخش واقعی اقتصاد ورود پیدا کند. یعنی می توانیم به پشتوانه کالاهای موجود در انبارهای داخلی و حتی بین المللی از کانال بورس به عنوان نهاد واسط قابل اطمینان، قبض انبار صادر شده و این قبص انبار در بازارهای ثانویه مورد مبادله قرار گیرد. اما در برنامه های جزیی در نظر داریم اوراق گواهی سپرده کالایی را که از محصولات کشاورزی کلید خورده، به سایر محصولات گسترش دهیم. وقتی مبادلات قبض انبار رونق گرفت، می توان مشتقاتی را روی آن تعریف کرد؛ اما به شرط اینکه بازیگران زیادی برای آن به وجود بیاید. در بخش دیگر ارایه خدمات بایستی توجه داشت تا بورس ها به نوعی کار بازاریابی انجام دهند و شرکت ها از انجام امور بازاریابی بی نیاز شوند. اینکه بورس کالا چقدر بتواند در عرصه های بین المللی خود را معرفی کند و بازاریابی مؤثری انجام دهد، خیلی مهم است. به این مفهوم که هر چقدر بورس را در مجامع بین المللی معرفی کنیم، محصولات هم راحت تر برای مشتریان قابل شناسایی خواهد بود. اما زمان بندی اجرای آنها در حوزه بین المللی به بحث مربوط به تحریم ها و فراهم شدن امکان نقل و انتقال پول و کالا وابسته است.

بورس نیوز؛ آیا در خصوص ساز و کار کشف قیمت ها در بورس کالا در راستای واقعی تر شدن قیمت ها امکان ایجاد تغییرات جهت ممانعت از دور زدن قانون به دلیل برخی محدودیت ها وجود دارد؟ چرا که در حال حاضر عنوان می شود که کشف قیمت ها در بورس کالا چندان واقعی نیست.

در همه بورس های کالایی قیمت پایه وجود دارد که بایستی از سوی یک مرجع رسمی اعلام شود. در بورس کالای ایران هم مراجعی وجود دارند تا قیمت پایه را استخراج می کنند که البته این کار را خود بورس کالا هم می تواند انجام دهد، مثلاً در خصوص محصولات پتروشیمی یا فلزات قیمت پایه توسط عرضه کننده تعیین می شود. اما ما محدود به قیمت پایه نیستیم و معاملات می تواند بسته به شرایط بالاتر و یا پایین تر از آن انجام شود.

این مشکلات مربوط به زمانی است که دامنه نوسانی توسط بورس تعیین شده بود که در حال حاضر این دامنه برای خیلی از محصولات حذف شده است. یعنی قیمت ها می تواند براحتی از مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شود. اما به هر ترتیب، محدودیت های قیمتی در همه بورس ها مشکل ساز هستند و تا الآن هم بودند. البته بورس همواره خود را ملزم می دانسته که خواسته سیاست گذاران و فعالان و قانون گذاران صنعت را محترم بشمارد. از این رو به قیمت گذاری توسط مرجع مربوطه تن می دهد. اما بورس مثل آهن حرارت دیده است که می توان به آن هر شکلی داد؛ بطوریکه می توان آن را محدود کرد و برعکس آن هم وجود دارد تا آزادانه به فعالیت خود بپردازد. حال آنکه اگر از یک طرف محدودیت قیمتی اعمال کنیم و از طرف دیگر خریداران و یا فروشندگان محدود به یک فهرست خاص اعلامی توسط سایت بهین یاب شود، کارکرد بورس ضعیف هم می شود. به نظر من بورس نباید در عرضه و تقاضا از فرآیندهای غیر بازاری استفاده کند. چراکه اگر می خواهیم در بازار نقش آفرینی کنیم، مثلا جهت اعمال سیاست های قیمتی بایستی از مکانیزم خود بازار استفاده کنیم. همانند آنچه بازار گردان در بورس اوراق بهادار انجام می دهد، باید اینجا هم به همین ترتیب باشد. یعنی اگر بخواهیم تعداد متقاضیان را حذف کنیم و یا سیستم قیمت گذاری ها طوری باشد که اجازه ندهد قیمت ها براحتی نوسان کند، کارکرد بورس مختل می شود. قبلا در مورد پتروشیمی ها هم این اتفاق مشاهده شده، بطوریکه بورس به هر خواسته ای که فعالان صنعت یا به عبارت بهتر سیاست گذاران صنایع خاص داشتند، تن داد و نتیجه این شد که خیلی از خواسته های همان نهاد یا سیاست گذار که توسط بورس رعایت شد، اخیرا مورد بهانه قرار گرفته و دستاویزی شده برای حمله به بورس به عنوان یک نقطه ضعف. البته نقطه قابل توجه این است که دلالانی که گفته می شود در بورس کالا حضور دارند، از کجا وارد شده اند؟ آیا غیر از شرکت هایی که از طریق بهین یاب معرفی شده اند شخص دیگری می تواند از بورس کالا محصولات پتروشیمی خریداری کند. یا در خصوص اینکه گفته می شود قیمت گذاری موثر نبوده و به درستی انجام نمی شود، بایستی توجه داشت که فرآیند اعلام قیمت های پایه جهت معامله در بورس نیز از خارج از بورس تعیین می شود و برخی از عرضه کنندگان حاضر به عرضه پایین تر از این قیمت پایه اعلامی در بورس نمی شوند. بر همین اساس، به نظر من بورس از جهت بازاری بایستی خیلی آزاد و از جهت رعایت قواعد و قوانین بایستی سخت گیر باشد. بطوریکه وقتی صحبت از عرضه و تقاضا می شود، بایستی قواعد عملیات بازار تعریف شود. مثل اینکه همه خریداران و فروشندگان بایستی ثبت و شناسایی شوند که این مورد به طور کامل در بورس رعایت می شود که قابلیت کنترل و نظارت را برای ما فراهم کند. زیرا بیشترین نقش بورس ها هم مربوط به امور نظارتی است.

بورس نیوز؛ آیا اتفاقی که در خصوص فروش محصولات پتروشیمی در بازار آزاد با نرخی پایین تر از نرخ روی تابلوی معاملات بورس کالا توسط عرضه کنندگان افتاد، به دلیل همین محدودیت ها در خصوص نحوه قیمت گذاری بود؟

آن اتفاق بهانه ای بیش نبود. چرا که قیمت گذاری در بورس کالا کار عجیبی نیست. بطوریکه قیمت پایه براساس قیمت های جهانی و بر مبنای اطلاعات منتشر شده در نشریات ICIS و PLATTS و سایر نشریات معتبر که منبع آنها نیز بورس های کالایی جهانی است، اعلام شده و با فرمول 95 درصد فوب خلیج فارس به بورس کالا اعلام می شود. این قیمت پایه است، اما قیمت واقعی می تواند بالاتر و حتی پایین تر از آن باشد. اگر کسی دنبال بهانه است می تواند ادعا کند قیمت ها در بورس کالا ارزان و یا گران است. اما بورس کالا جایی است که قیمت کشف می شود. چه کسی می گوید پتروشیمی ها حتماً باید به قیمت پایه محصولات خود را عرضه کنند؟

بورس نیوز؛ به نظر شما بهانه خریداران پتروشیمی در آن زمان برای خرید محصول در خارج از بورس کالا چه بود؟

به نظر می رسد عده ای از شفافیت می ترسند و از مکانیزم شفاف ابا دارند. چند سال پیش حدود سال 1389 خود پتروشیمی ها مشتاق ورود به بورس کالا بودند؛ چرا؟ چون احساس می کردند قیمت های فروش آنها تحت نظارت نهادهای حاکمیتی بوده و این قیمت ها واقعی نیست. بر همین اساس وارد بورس کالا شدند تا قیمت محصولاتشان واقعی شود. اما اینکه شرکتی چنین فکر کند که زمانی از بورس کالا بهره برداری کردم و الآن بخواهم از آن خارج شوم، خیلی منطقی نیست. اگر بورس خوب است، سال 90- 89 هم خوب بوده و اما اگر بد بوده، آن موقع هم همینطور بوده است. اینکه شرکت ها پس از اینکه قیمت ها در بورس کالا آزاد شده و اهداف مورد نظرشان محقق شده، بخواهند خارج از بورس محصولات خود را بفروشند، عملکرد صحیحی نیست. در بسیاری از کشورهای دنیا شاخص عدم شفافیت وجود دارد که اگر مقدار آن در یک فعالیت یا صنعتی از یک محدوده بالاتر باشد، آن صنعت بایستی محصولات خود را در بورس کالا بفروشد. از طرفی عرضه محصولات یک صنعت در بورس های کالایی خواسته سهامداران آن شرکت یا صنعت است. در دنیا هم اینطوری نیست که شرکت ها اختیاراً محصولات خود را در بورس بفروشند. بطوریکه در خیلی از کشورهای پیشرفته شرکت های بین المللی اجبار دارند محصولات خود را در بورس عرضه کنند تا به تعیین کننده قیمت تبدیل نشوند و خریداران محصول را در موقعیت ضعف قرار ندهند. در حال حاضر حوزه پتروشیمی نیز همین اتفاق را شاهد هستیم؛ بطوریکه تولیدکنندگان می توانند بازار را بگونه ای پیش ببرند که مصرف کننده در موضع ضعف قرار گیرد و مصرف کننده هم حق دارد که اعتراض کند و مطالبه رعایت عدالت را در مورد خود داشته باشد و ساز و کار بازار حکمفرما باشد. در مجموع ما یا به الزامات اقتصاد آزاد معتقد هستیم یا نیستیم. اگر معتقدیم، یکی از شروط آن بورس و کشف قیمت در فرآیند شفاف و عادلانه و بر مبنای عرضه و تقاضای بازار تعیین شود. البته در بورس هم ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد، اما این مشکلات قابل برطرف شدن هست. بورس ها در بسیاری از کشورهای دنیا لقب ملی را به دوش می کشند مثل بورس کالای ایران. یعنی متعلق به شخص خاصی نیست و با ترکیب سهامداری مشخص محلی برای کسب انتفاع گروه خاصی محسوب نمی شود. بورس ها جایی هستند که منافع ملی را تأمین می کنند و این منافع تأمین نمی شود مگر اینکه بازاری عادلانه و شفاف برای فعالان آن ایجاد کنیم.

بورس نیوز؛ همانطور که فرمودید یا باید به بورس اعتقاد داشت یا نداشت. اما اخیراً وزیر صنعت طی نامه ای به معاون اول رییس جمهور پیشنهادی برای رفع الزام شرکت ها به عرضه محصول در بورس کالا ارایه دادند. آیا ارایه چنین پیشنهادی به مفهوم عدم اعتقاد متولیان و دولتمردان به مکانیزم بورس نیست؟ نظر جنابعالی نسبت به این نامه چیست؟

بله دقیقاً همینطور است، چون همانطور که بالاتر اشاره شد بورس بازاری است که می توان به آن شکل داد و اگر محدود شود از توانمندی هایش کاسته شده و اگر آزاد باشد توانمندی های بیشتری را از خود به نمایش می گذارد. به نظر من محدودیت هایی که در بورس به وجود آمده، عموماً از بیرون به آن تحمیل شده و آن هم ناشی از تصمیمات سیاست گذاران بوده و اگر الآن ایرادی به بورس وارد می کنند، ناشی از همان سیاست هاست. اگر اجازه می دانند بورس آزادانه در حوزه قیمت گذاری بر مبنای عرضه و تقاضا گام بردارد، خیلی از این اعتراضات کنونی مطرح نبود و بهانه و دستاویزی نمی شد برای آنکه محصولات خارج از بورس کالا عرضه و معامله شود.